Theo thống kê, cứ 5 trẻ sử dụng kháng sinh có 1 trẻ bị tiêu chảy. Bệnh có thể gây ra một số biến chứng nghiêm trọng như: rối loạn hấp thu, rối loạn điện giải,…

 1. Tiêu chảy khi uống kháng sinh - tình trạng phổ biến ở trẻ

Thời tiết chuyển mùa nóng lạnh thất thường là điều kiện cho các vi khuẩn, virus… có cơ hội phát triển, gây ra bệnh truyền nhiễm – đặc biệt là bệnh về đường hô hấp. Kháng sinh là loại thuốc cần thiết để điều trị các bệnh nhiễm khuẩn, tuy nhiên với hệ miễn dịch non yếu của trẻ, việc dùng thuốc kháng sinh dễ gây tác dụng phụ cho đường ruột, trong đó có tình trạng tiêu chảy do kháng sinh.

Theo các bác sĩ: “Trẻ bị tiêu chảy khi uống kháng sinh là tình trạng thường gặp, đặc biệt ở trẻ dưới 2 tuổi. Theo đó, khi đi vào cơ thể, kháng sinh không chỉ tiêu diệt vi khuẩn có hại mà còn tiêu diệt luôn vi khuẩn có lợi, gây mất cân bằng đường ruột, dẫn đến chứng rối loạn tiêu hóa, tiêu chảy.”

2.  Trẻ uống kháng sinh rất dễ bị tiêu chảy nguyên nhân là do đâu?

Kháng sinh là chất có khả năng kìm hãm sự phát triển của vi khuẩn, từ đó giảm đáp ứng viêm gây ra bởi vi khuẩn. Khi sử dụng một hoặc nhiều loại kháng sinh mạnh có tác dụng trên nhiều loại vi khuẩn với liều cao và kéo dài, một số chủng vi khuẩn có lợi cũng bị tiêu diệt.

Hệ quả là thế cân bằng giữa 2 nhóm vi khuẩn có lợi và vi khuẩn có hại lưu trú ở đường tiêu hóa bị phá vỡ. Vi khuẩn có hại trong đường tiêu hóa – tiết ra độc tố gây tổn thương niêm mạc ruột, kích hoạt quá trình viêm nhiễm, phù nề, xuất huyết trong lòng ruột và làm cho trẻ bị tiêu chảy. Đặc biệt, ở trẻ nhỏ, hệ tiêu hóa còn chưa hoàn thiện nên rất dễ bị tiêu chảy do tác dụng phụ của thuốc. Vi khuẩn có lợi giúp cho quá trình hấp thu dưỡng chất từ thức ăn lúc này lại bị kiềm chế vì thế khiến trẻ ăn uống khó tiêu và kém hấp thu hơn trong giai đoạn bị tiêu chảy.

Một số kháng sinh có thể gây tiêu chảy ở trẻ là: clindamycin, erythromycin, ampicillin, amoxicillin, penicillin, nhóm cephalosporin (cefuroxim, cefixime, cefpodoxime), nhóm quinolones (ciprofloxacin, levofloxacin), và tetracycline (doxycycline, minocycline),… Trẻ có thể bị tiêu chảy dù dùng kháng sinh đường uống hay đường tiêm.

Hầu hết các trường hợp trẻ bị tiêu chảy khi uống kháng sinh ở mức độ nhẹ và có thể tự khỏi sau khi ngưng dùng kháng sinh. Tuy nhiên, có một số trường hợp biểu hiện nặng, gây ra các thương tổn viêm nhiễm phù nề ở đại tràng (viêm đại tràng giả mạc).

3.  Nhận biết trẻ bị tiêu chảy do thuốc kháng sinh

Trẻ dưới 2 tuổi sẽ dễ bị tiêu chảy khi uống thuốc kháng sinh hơn so với trẻ lớn, do hệ tiêu hóa chưa phát triển hoàn chỉnh. Tình trạng tiêu chảy thường kéo dài từ 1 – 7 ngày, bắt đầu từ giữa ngày thứ 2 và ngày thứ 8 của đợt điều trị bằng kháng sinh. Tuy nhiên, cũng có trường hợp trẻ bị tiêu chảy từ ngày đầu tiên và kéo dài vài tuần sau khi đã ngừng thuốc.

Hầu hết các trường hợp tiêu chảy do kháng sinh thường có diễn biến nhẹ với các biểu hiện chính là:

• Trẻ không sốt, các triệu chứng nguyên nhân của bệnh lý cần điều trị kháng sinh ở trẻ đã thuyên giảm.
• Trẻ bị đau bụng, tiêu chảy nhiều lần, có thể lên tới 15-20 lần trong ngày.
• Trẻ phải rặn mỗi lần đi ngoài.
• Phân có dịch nhầy, thức ăn chưa tiêu (còn gọi là đi ngoài phân sống) hoặc máu.
• Đi ngoài phân lỏng nhiều lần trong ngày (thường là hơn 3 lần).
• Phân có màu xanh, vàng lổn nhổn, có bọt.
• Vùng hậu môn bị hăm đỏ do phân có tính axit.

Trong trường hợp bị tiêu chảy nhẹ, các triệu chứng bệnh thường tự khỏi trong vài ngày tới 2 tuần sau khi ngưng dùng kháng sinh. Rất ít trường hợp trẻ bị sốt. Tuy nhiên, nếu tiêu chảy kéo dài có thể gây nhiều hậu quả nghiêm trọng như: Rối loạn hấp thu, rối loạn chuyển hóa, trẻ bị mất nước kèm rối loạn điện giải, sụt cân nhanh và có thể bị suy dinh dưỡng. Một số trường hợp tiêu chảy nặng gây viêm loét, thủng ruột.

“Tiêu chảy do uống kháng sinh có rất nhiều thể trạng. Trong trường hợp nhẹ chỉ cần ngừng uống kháng sinh là trẻ hết tiêu chảy, nhưng cũng có trường hợp nặng nề hơn, bởi có những con vi trùng độc gây tiêu chảy kéo dài, dẫn đến các hậu quả nghiêm trọng như: mất nước nặng, viêm ruột, đau bụng, thậm chí ra máu… Nếu thấy trẻ có các biểu hiện này, bố mẹ nên đưa trẻ tới ngay các cơ sở y tế để được tư vấn, chữa trị kịp thời, tránh hậu quả đáng tiếc”

Phân biệt bé trị tiêu chạy do thuốc kháng sinh hay do ngộ độc thực ăn hay do virus:

Trong hầu hết các trường hợp tiêu chảy do kháng sinh là không có sốt, triệu chứng tự hết sau khi áp dụng một số giải pháp tại nhà hoặc ngừng kháng sinh. Đối với tiêu chảy do các nguyên nhân nhiễm khuẩn, trẻ đều có sốt, mức độ tiêu chảy nặng hơn, kèm theo các biểu hiện tiêu hóa khác như nôn trớ, đau bụng… Cần phân biệt những bệnh này để có biện pháp can thiệp cần thiết.

Tuy nhiên, với các trường hợp viêm đại tràng giả mạc do kháng sinh, cần đưa trẻ đến bác sĩ và xét nghiệm phân để chẩn đoán phân biệt và điều trị kịp thời cho trẻ.

4. Trẻ sơ sinh uống thuốc khán sinh bị đi ngoài có nguy hiểm không?

Một trong những biến chứng chính của uống kháng sinh bị đi ngoài là dễ mất nước, điện giải. Đây là vấn đề nghiêm trọng bởi việc mất nước ở trẻ thường diễn ra rất nhanh, có thể gây nguy hiểm đến tính mạng trẻ. Trẻ bị tiêu chảy dễ bị rối loạn tiêu hóa, dẫn đến suy nhược cơ thể, trẻ trở nên yếu ớt, phát triển chậm hơn so với trẻ đồng trang lứa. Nghiêm trọng hơn, nếu trẻ sơ sinh uống kháng sinh bị tiêu chảy sẽ có nguy cơ ảnh hưởng đến tính mạng nếu không được điều trị kịp thời.

Trẻ từ 2 tuổi trở lên thường ít gặp rắc rối hơn. Phần lớn các bé chỉ bị tiêu chảy ở mức độ nhẹ, không nguy hiểm đến tính mạng nếu không mất nước. Vì vậy bố mẹ cần quan tâm cung cấp đủ nước cho con. Trong thời gian dùng kháng sinh bé có thể đi ngoài phân lỏng hoặc toàn nước.

Ngoài ra, trẻ có thể bị viêm (đau hoặc sưng) ruột già. Các dấu hiệu viêm bao gồm:

• Trẻ bị sốt, đau bụng;
• Đi ngoài phân có máu hoặc chất nhầy;
• Thể trạng của trẻ rất yếu.

5. Hướng dẫn mẹ xử lý khi bé uống thuốc kháng sinh bị tiêu chảy

“Trẻ uống kháng sinh bị tiêu chảy phải làm sao?” là băn khoăn của rất nhiều bố mẹ có con nhỏ. Theo các chuyên gia, khi thấy trẻ bị tiêu chảy do uống kháng sinh, bố mẹ đừng quá hoang mang, lo lắng mà hãy bình tĩnh và làm theo những lưu ý dưới đây:

a.   Tiếp tục dùng thuốc kháng sinh

Nếu trẻ bị tiêu chảy nhẹ, không có dấu hiệu mất nước nên tiếp tục cho trẻ dùng thuốc kháng sinh cho đủ liều mà bác sĩ yêu cầu. Bởi ngừng thuốc kháng sinh khi chưa uống hết theo chỉ định sẽ làm tăng nguy cơ kháng kháng sinh – vi khuẩn kháng thuốc. Bạn có thể hỏi xem bác sĩ xem con có cần dùng thêm men tiêu hóa trong quá trình uống kháng sinh hay không và bác sĩ sẽ cân nhắc bổ sung phù hợp.

Đồng thời, không nên tự ý cho trẻ sử dụng thuốc chống tiêu chảy khác khi chưa có hướng dẫn của bác sĩ. Chúng có thể gây tương tác với loại thuốc trẻ đang uống, khiến cho tình trạng trở nên nặng hơn. Bên cạnh đó, cần chăm sóc và theo dõi sát tình trạng sức khỏe của bé ngay tại nhà.

Với trường hợp tiêu chảy nặng, cần phải dừng ngay loại kháng sinh có liên quan đến tiêu chảy. Bù đủ nước, điện giải, cân bằng kiềm toan là việc phải được tiến hành ngay.

b. Cung cấp đủ nước cho bé

Để tránh mất nước, nên thường xuyên cho trẻ uống nước. Có thể thay thế nước lọc bằng dung dịch oresol pha đúng theo tỷ lệ. Tuy nhiên, đừng cho trẻ uống nước ép trái cây hoặc nước giải khát, vì có thể khiến trẻ bị tiêu chảy nặng hơn. Đối với trẻ nhỏ cần tăng cường bú sữa để bổ sung nước.

c. Chú ý đến những thực phẩm cho trẻ ăn

Khi trẻ bị tiêu chảy, bố mẹ cũng cần chăm sóc trẻ theo một chế độ ăn đặc biệt. Thay vì chỉ cho trẻ ăn những gì mà bé thường ăn, nên lựa chọn những món lỏng, mềm, dễ tiêu hơn nhưng vẫn phải đủ dinh dưỡng với hệ tiêu hóa của bé. Nên tránh các loại đậu, thức ăn cay, các món chế biến từ hải sản, đồ ăn lạnh…

Đồng thời, bổ sung thêm men tiêu hóa cho trẻ từ thực phẩm: giá đỗ, các hạt nảy mầm để tăng thêm năng lượng, hóa lỏng thức ăn.

Tiêu chảy khiến cho trẻ bị mất nước. Vì thế, những loại rau củ có tác dụng giữ nước như cà rốt, củ cải đường, bí, chuối,, cam,… rất tốt cho tiêu hóa và tăng sức đề kháng cho trẻ.

d. Xử lý hâm tả

Nếu tiêu chảy khiến trẻ bị hăm quanh hậu môn hoặc vùng đóng bỉm, bố mẹ cần vệ sinh nhẹ nhàng vùng này với nước sạch, lau khô rồi thoa lên một lớp vaseline, kem chứa kẽm (Zincofax, Penaten) hoặc các kem chống hăm khác.

e. Đưa trẻ đi khám nếu có biểu hiện nặng hơn

Trong trường hợp bố mẹ đã thử tất cả các biện pháp trên nhưng tình trạng của trẻ vẫn không suy giảm, hãy đưa trẻ đi khám nếu có các biểu hiện sau:

• Trẻ bị tiêu chảy nặng hơn
• Trẻ bị sốt
• Có máu trong phân
• Trẻ rất mệt mỏi và không uống nước
• Trẻ có dấu hiệu mất nước, chẳng hạn như ít đi tiểu, cáu kỉnh, mệt mỏi và khô miệng,…

Theo lời khuyên của bác sĩ “Bố mẹ nên dùng thuốc kháng sinh cho trẻ chính xác theo đơn, không tăng liều, bỏ liều hoặc dùng lâu hơn đơn bác sĩ kê. Không được tự ý dùng thuốc tiêu chảy, vì có thể cản trở khả năng loại bỏ độc tố của cơ thể và gây biến chứng. Nên báo cho bác sĩ biết loại kháng sinh gây tác hại để bác sĩ có hướng thay thế bằng loại thuốc khác khi kê đơn.”

Nguồn: vnvc.vn