Trẻ sinh ra không biết nói, trong quá trình lớn lên, thông qua quá trình nghe, hiểu trẻ sẽ dần dần phát triển khả năng ngôn ngữ.

1. Tầm quan trọng của việc sàng lọc thính lực

Các vấn đề về thính lực ở mọi mức độ đều gây ảnh hưởng tới khả năng phát triển ngôn ngữ của trẻ ở các mức độ khác nhau, nặng thì không nói được, nhẹ thì nói ngọng. Ngưỡng nghe bình thường chính là điều kiện tiên quyết để trẻ phát triển ngôn ngữ, tuy nhiên ngôn ngữ có phát triển tốt hay không lại phụ thuộc vào thời điểm mà trẻ bắt đầu nghe được. Theo đó 2 năm đầu đời được coi là thời điểm vàng để phát triển ngôn ngữ, cũng là thời điểm vàng đề can thiệp

Bình thường khi ta nghe 1 âm thanh, tín hiệu này sẽ theo hệ thống dẫn truyền thính giác đi lên vỏ não thính giác chính, từ đây tín hiệu sẽ được truyền đến vỏ não thính giác phụ, vỏ não thính giác phụ có vai trò như 1 bệ phóng đưa tín hiệu đến liên hệ với các vùng khác của não như thị giác, xúc giác,…từ đó ta sẽ nhận biết được ý nghĩa của âm thanh đó là gì. Đây gọi là trí nhớ thính giác, là điều kiện bắt buộc để nghe hiểu và hình thành ngôn ngữ. Không có điều này, mọi âm thanh nghe được sẽ thành vô nghĩa.

Khi can thiệp muộn, não bộ sẽ xảy ra 1 quá trình gọi là tái cấu trúc lại não bộ, theo đó vỏ não thính giác chính sẽ tách rời khỏi vỏ não thính giác phụ. Quá trình này là không thể đảo ngược. Đứa trẻ rất khó khăn ghi nhớ ý nghĩa của từ, dẫn đến việc phát triển ngôn ngữ kém. Trẻ có thể chỉ có khả năng nhại lại từ mà không có khả năng sử dụng từ vào những hoàn cảnh thích hợp. Dẫn đến nhiều hạn chế trong giao tiếp, học tập và phát triển tâm lý, xã hội. Chính vì vậy, việc phát hiện sớm và can thiệp sớm chính là yếu tố quyết định đến thành công tâm lý.

Do đó, khuyến nghị: mất thính lực cần phải được xác định và điều trị nếu có thể trước khi trẻ được 6 tháng tuổi.

2. Biểu hiện của trẻ giảm thính lực

Sau đây là một số biểu hiện khi thính lực của trẻ bị giảm Ba mẹ cùng tham khảo:

• Chậm nói hoặc nói ngọng
• Không phản ứng hoặc ít phản ứng khi gọi tên
• Không hoặc kém tập trung
• Nghe TV, nhạc với âm lượng to hơn bình thường
• Phản ứng kém với âm thanh, chỉ phản ứng với âm thanh to
• Gặp khó khăn trong học tập
• Phản xạ nhìn miệng người đối diện khi nói chuyện
• Nói to hoặc la hét to

3. Các phương pháp sàn lọc thính lực

3.1 Đo lường âm thanh thoát ra từ ốc tai (otoacoustic emission – OAE)

Khi ốc tai nhận được âm thanh, tín hiệu sẽ phát đi tới não. Thêm vào đó, có 1 âm thanh riêng biệt khác phát ra từ ốc tai quay trở lại ống tai. Chính âm thanh này được gọi là âm thanh kiểu tiếng vọng “thoát ra” từ ốc tai. Âm thanh “thoát ra” này được ghi lại qua microphone và trở thành hình ảnh trên màn hình. Nếu có sự xuất hiện đáp ứng “thoát ra” cho những âm thanh quan trọng nhất cho sự phát triển khả năng nghe nói sau này ở mức độ cho phép, đứa trẻ được đánh giá là đã vượt qua thử nghiệm. Thử nghiệm thường kéo dài khoảng 5-8 phút.

OAE có ưu điểm là máy nhỏ gọn, cơ động, thời gian thực hiện kiểm tra nhanh, vì vậy thích hợp với sàng lọc thính lực trên cộng đồng hoặc trẻ sơ sinh.

3.2 Đánh giá đáp ứng âm của cuống não (auditory brainstem response – ABR)

Đo lường các xung điện từ tai tới não khi đáp ứng với âm thanh, đo độ gắn bó của toàn bộ hệ thống nghe từ tai đến não. Các kích thích âm thanh được truyền tới não và các điện cực sẽ ghi lại thành các sóng trên màn hình. Có thể xác định được mất thính lực ở tần số âm thanh nào. Nếu chỉ với mục đích sàng lọc, người thực hiện có thể chỉ dùng 1 âm thanh tương tự như tiếng click nhỏ. Thử nghiệm thường kéo dài khoảng 5-10 phút. ABR có kết quả chính xác hơn, không bỏ sót tổn thương sau ốc tai, tuy nhiên do máy to, cồng kềnh nên chỉ có thể được thực hiện tại các cơ sở y tế.

4. Đối tượng nào cần được sàng lọc thính lực

• Bà mẹ mắc một số bệnh lý khi mang thai: nhiễm cytomegalovirus, rubella, giang mai, herpes, toxoplasmosis
• Tiền sử gia đình có người mất thính lực
• Có tiếp xúc hay sử dụng các thuốc, ví dụ kháng sinh nhóm aminoglycosides (gentamycin, kanamycin), hóa trị liệu pháp chống ung thư hoặc hóa chất
• Đẻ non hoặc nhẹ cân, có các dấu hiệu của suy hô hấp sau đẻ, và phải thông khí hỗ trợ kéo dài
• Vàng dado tăng bilirubin, viêm màng não
• Chỉ số Apgar sau đẻ thấp
• Bất thường cấu trúc ở đầu, mặt, cấu trúc bất thường của tai ngoài và tai giữa
• Trẻ chậm nói hoặc nói ngọng
• Trẻ tăng động, lăng xăng, giảm chú ý

5. Việc sàng lọc được thực hiện như thế nào?

Một bác sĩ được đào tạo chuyên môn về sàng lọc khiếm thính sẽ thực hiện kiểm tra tại một nơi yên tĩnh. Việc kiểm tra sẽ dễ thực hiện hơn nếu trẻ đang ngủ. Những thông tin dưới đây có thể sẽ giúp trẻ nằm yên trong quá trình kiểm tra :

• Cố gắng không để trẻ ngủ trước lịch hẹn. Điều này có nghĩa là trẻ sẽ có nhiều khả năng ngủ trong khi kiểm tra.
• Nếu có thể, hãy cho trẻ bú ngay trước khi kiểm tra. Điều này có thể giúp trẻ dễ ngủ.
• Hãy mang theo tất cả mọi thứ mà bạn cần làm cho trẻ cảm thấy thoải mái và vui vẻ. Sẽ có nơi để bạn cho trẻ bú và thay tã cho trẻ nếu cần thiết.

Chúng tôi sử dụng một thiết bị cầm tay gọi là Sentiero Advanced SOH09 do công ty PATH Medical GmbH sản xuất, đây là một công ty có trụ sở tại Đức chuyên phát triển những sản phẩm và giải pháp trong lĩnh vực đo thính lực. Bạn sẽ nhận kết quả vào thời điểm sàng lọc.

Phương pháp kiểm tra sàng lọc được gọi là đo âm ốc tai OAE. Bác sĩ sẽ đặt một đầu dò mềm và nhỏ vào phần ống tai ngoài của trẻ, đầu dò sẽ phát những tiếng click vào bên trong tai. Khi tai nhận được âm thanh, phần tai trong được gọi là ốc tai, thường phát ra tiếng vang và được máy theo dõi ghi nhận lại. Việc kiểm tra chỉ diễn ra trong vài phút và bạn sẽ ở bên trẻ trong khi thực hiện kiểm tra. Trong trường hợp kiểm tra thất bại ở một hoặc cả hai tai thì phương pháp này phải được thực hiện lần thứ hai vào ngày hôm sau.

Nếu phương pháp đo âm ốc tai OAE lần thứ hai cũng thất bại thì cần thực hiện một cuộc kiểm tra đánh giá thính giác khác trong vòng 2 tuần tại khoa Tai-Mũi-Họng. Điều này không có nghĩa là trẻ bị khiếm thính mà có thể là do dịch còn ở trong ống tai của trẻ sau khi sinh, hoặc xảy ra trường hợp trẻ không nằm yên trong khi kiểm tra lần thứ nhất.

5. Các loại máy tính lực

Tác giả: BS CKI Trần Quốc Thạch